Γεωγραφική θέση και ονομασία:

Το κατεχόμενο χωριό Αρδανα της επαρχίας Αμμοχώστου βρίσκεται στους πρόποδες της οροσειράς του Πενταδάκτυλου σ΄ ένα υψόμετρο 220 μέτρα από την θάλασσα. Λόγω της θέσεως του αυτής είναι ορατό από τον κάμπο της Μεσαορίας όπου μπορεί να διακρίνει κανείς τα σπίτια και τους δρόμους του.

Το χωριό συνορεύει με το Τρίκωμο στον νότο, με το δάσος της Καντάρας στον βορρά, τον Άγιο Ανδρόνικο (Ττοπσιού Κιο Γιού) στα δυτικά και τον Άγιο Ηλία και το Γεράνι στα Ανατολικά. Στα βόρεια του χωριού σε μία από τις πιο ψηλές βουνοκορφές του Πενταδάκτυλου βρίσκεται το φρούριο της Καντάρας το οποίο κτίστηκε τον 11ο αιώνα.

Υπάρχουν διάφορες εκδοχές όσον αφορά την προέλευση της ονομασίας του χωριού. Επικρατέστερη όμως είναι η εκδοχή ότι προέρχεται από την λέξη αρδάνιο που σημαίνει ποτίστρα. Το αρδάνιο προέρχεται από το ρήμα αρδεύω που σημαίνει ποτίζω.

Η εκδοχή αυτή υποστηρίζεται και από το γεγονός ότι τα Αρδανα είχαν υδροφόρο στρώμα νερού. Πολλά σπίτια είχαν λάκκο στην αυλή τους με άφθονο νερό. Στην πλατεία του χωριού υπάρχει λάκκος γνωστός στους κατοίκους ως Γερόλακκος ο οποίος είχε διάμετρο έξι πόδια και σκάφτηκε πριν πολλά χρόνια. Οι κάτοικοι του χωριού ουδέποτε θυμούνται τον λάκκο αυτό να στερέψει. Υπήρχαν χρονιές που ο λάκκος γέμιζε μέχρι το στόμιο και οι κάτοικοι έπαιρναν το νερό με την κούζα χωρίς να χρησιμοποιήσουν σχοινί ή αντλία. Στα χρόνια που υπήρχε ανομβρία ο λάκκος αυτός εξυπηρετούσε την κοινότητα στα μέγιστα.

Τα Αρδανα είναι αμιγές Ελληνικό χωριό. Ο πληθυσμός του το 1973 όταν έγινε απογραφή των κατοίκων ήταν 412 κάτοικοι.

Ασχολίες και χαρακτηριστικά των κατοίκων του χωριού:

Το χωριό βρίσκεται σε μια ημιορεινή περιοχή στους νότιους πρόποδες της οροσειράς του Πενταδάκτυλου. Στα βόρεια το χωριό συνορεύει με το δάσος της Καντάρας ενώ στα νοτιοδυτικά του χωριού υπάρχουν μικρές και εύφορες πεδιάδες κατάλληλες για καλλιέργεια.

"Από την ζωή στο χωριό" Πίνακας του Χαμπή Χατζηχριστοφή από τα Αρδανα

Λόγω της θέσεως αυτής οι κάτοικοι του χωριού ασχολούνταν με την γεωργία και την κτηνοτροφία. Τα σημαντικότερα γεωργικά προϊόντα ήταν τα σιτηρά, οι ελιές και οι χαρουπιές. Τα ζώα που εκτρέφονταν στο χωριό ήταν κυρίως τα πρόβατα και οι κατσίκες. Κατά την καταγραφή ζώων του 1973 το χωριό διέθετε 788 πρόβατα και 1410 κατσίκες και ήταν μεταξύ των πρώτων 13 χωριών της επαρχίας  Αμμοχώστου.

Υπάρχουν μαρτυρίες από κατοίκους του χωριού ότι προς το τέλος της εποχής της Τουρκοκρατίας υπήρξε περίπτωση που το κοπάδι ενός και μόνο κτηνοτρόφου αριθμούσε περισσότερες από δύο χιλιάδες κατσίκες και ο τράγος που το οδηγούσε είχε στο λαιμό χρυσό κουδούνι.

Οι Αρδανίτες είναι άνθρωποι εργατικοί και τίμιοι. Εχουν επίσης πολύ αγάπη και σεβασμό στις παραδόσεις του λαού μας, στη θρησκεία, στην οικογένεια και στην Πατρίδα. Σε όλους τους εθνικούς αγώνες του τόπου ήταν μπροστάρηδες και έχυσαν το μερίδιο του αίματος που τους αναλογούσε.

Οι Αρδανίτες ξεχώριζαν επίσης για την φιλοξενία τους. Όταν κάποιος ξένος περνούσε ή επισκεπτόταν το χωριό έπρεπε να τον κεράσουν στο καφενείο και δεν τον άφηναν να φύγει αν δεν τον φιλοξενούσαν και στο σπίτι τους.

Εκκλησίες, ξωκλήσια, και θρησκευτικές παραδόσεις:

Το χωριό έχει μόνο μία εκκλησία αφιερωμένη στον Άγιο Μεγαλομάρτυρα Γεώργιο. Το πότε κτίστηκε η εκκλησία για πρώτη φορά είναι άγνωστο. Σύμφωνα όμως με γραπτές μαρτυρίες που έχουμε η εκκλησία κτίστηκε αρχικά περί το τέλος του 17 αιώνα ίσως δε και παλαιότερα και ανοικοδομήθηκε εκ βάθρων το 1778 επί Αρχιεπισκόπου Χρύσανθου.

Η σημερινή εκκλησία η οποία είναι ορθογώνια καμαροσκέπαστη κτίστηκε περί τα μέσα του 19 αιώνα και εγκαινιάσθηκε στις 14 Σεπτεμβρίου του 1874 επί Αρχιεπισκόπου Σωφρονίου. Η δυτική είσοδος της εκκλησίας που είναι νεοκλασικιστικού ρυθμού προστέθηκε το 1893 και έτσι διαμορφώθηκε η σημερινή μορφή της εκκλησίας.

Η εκκλησία είχε σημαντική κινητή και ακίνητη περιουσία η οποία μεταξύ άλλων περιλάμβανε κοπάδι από κατσίκες, αρκετά κτήματα, ένα ελαιοτριβείο, ένα καφενείο, το οίκημα που στεγαζόταν το ΘΟΙ κ.α.

H μνήμη του Αγίου Γεωργίου εορτάζεται στις 23 Απριλίου ή την Δευτέρα του Πάσχα όταν η 23 Απριλίου τύχει να πέσει μέσα στην μεγάλη Τεσσαρακοστή ή την Μεγάλη Εβδομάδα. Το χωριό γιόρταζε με ιδιαίτερη λαμπρότητα την μνήμη του Αγίου Γεωργίου ήμερά κατά την οποία επιτελείτο μεγαλοπρεπής πανήγυρης. Ο Αγιος Γεώργιος είχε μια ζωντανή παρουσία στο χωριό. Επιτέλεσε πολλά θαύματα και με θαυμαστά γεγονότα πρόσεχε και καθοδηγούσε τους κατοίκους του χωριού. Πιο παλιά, όταν οι άνθρωποι είχαν περισσότερη πίστη και αγαθή προαίρεση, κατά την διάρκεια της νύχτας πολλές φορές κάτοικοι του χωριού άκουγαν ποδοβολητό αλόγου. Πίστευαν ότι ήταν ο Αγιος Γεώργιος που φύλαγε το χωριό ή που πήγαινε να επισκεφθεί κάποια από την περιουσία της εκκλησίας.

Πολλές φορές η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου εζώνετο με νήμα. Αυτό οφείλεται σε ένα έθιμο σύμφωνα με το οποίο οι κοπέλες με προτροπή του ιερέα συνήθιζαν να ζώνουν την εκκλησία με νήμα προς αποτροπή της ανομβρίας και κάθε κακού από το χωριό. Το νήμα αυτό το προμηθεύονταν από όλα τα σπίτια. Σε καιρούς ανομβρίας οι κάτοικοι του χωριού μετέφεραν την εικόνα της Παναγίας της Καντάρας στο χωριό. Ολοι οι χωριανοί με τον ιερέα μετέβαιναν στην Καντάρα και περπατητοί με παρακλήσεις και δεήσεις την έφερναν στα Αρδανα. Οταν η πομπή πλησίαζε στο χωριό, άλλοι χωριανοί έφερναν τηv εικόνα του πολιούχου Αγίου Γεωργίου και υποδέχονταν την εικόνα της Παναγίας. Στην συνέχεια όλοι μετέβαιναν στην εκκλησία και προσκυνούσαν τις εικόνες σε κατανυκτική ατμόσφαιρα.

Λίγα χρόνια πριν την εισβολή κτίστηκε ξωκλήσι στην μνήμη του Άγιου Δημητρίου στην περιοχή Μυλοπέτρι δωρεά του Αδάμου Μ. Παπαχαραλάμπους.

Στην ευρύτερη περιοχή του χωριού βρίσκονταν ακόμη δύο ξωκλήσια. Το ένα είναι στην μνήμη του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου και βρίσκεται στο δάσος Καντάρας στην τοποθεσία Σταυρή. Το άλλο είναι στην μνήμη του Αγίου Γεωργίου και βρίσκεται στην νότια πλευρά του χωριού προς το Τρίκωμο.

Κοινωνική και Οικονομική Οργάνωση.

Η πλειοψηφία των κατοίκων του χωριού ανήκαν στην εθνικόφρονα παράταξη. Με την έναρξη του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα το 1955 ιδρύθηκε  το ΘΟΙ «Άγιος Γεώργιος» Αρδάνων. Ο σκοπός της ίδρυσης των συλλόγων αυτών ήταν η προσέλκυση της νεολαίας και η δημιουργία φυτωρίων από όπου η ΕΟΚΑ θα αντλούσε τα μέλη της.

Το ΘΟΙ  "Αγιος Γεώργιος"  Αρδάνων

Το 1960 το ΘΟΙ «Άγιος Γεώργιος» Αρδάνων απέκτησε ιδιόκτητο διώροφο οίκημα δίπλα στην πλατεία του χωριού. Το οίκημα αυτό αποτελείτο από μεγάλη ισόγειο αίθουσα με σκηνή θεάτρου στο ισόγειο και τέσσερις μικρότερες αίθουσες στον πρώτο όροφο. Η χρηματοδότηση του κόστους της αγοράς των υλικών για την ανέγερση του οικήματος του ΘΟΙ έγινε με δάνειο που εξασφάλισε η επιτροπή του ΘΟΙ από την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου με έγκριση της Ιεράς Αρχιεπισκοπής.

Το 1957 ιδρύθηκε στα Αρδανα και παράρτημα της Συνομοσπονδίας Εργατών Κύπρου (ΣΕΚ) στην οποία οργανώθηκαν οι εργατοϋπάλληλοι. Την ίδια εποχή οργανώθηκαν και οι αγρότες των Αρδάνων στους κόλπους της Παναγρωτικής Ενωσης Κύπρου. Τα γραφεία της ΣΕΚ και της ΠΕΚ στεγάζονταν σε αίθουσες στον πρώτο όροφο του ΘΟΙ «Αγιος Γεώργιος».

Η οικονομική οργάνωση των κατοίκων του χωριού άρχισε πολύ πιο παλιά.Το χωριό απέκτησε την δική του Συνεργατική Πιστωτική Εταιρεία (ΣΠΕ) το 1929. Η ΣΠΕ Αρδάνων βοήθησε όλους τους κατοίκους και ιδιαίτερα τους αγρότες να ανταπεξέλθουν οικονομικά και να μην αναγκασθούν να ξενητευθούν. Τα τελευταία χρόνια πριν την εισβολή η ΣΠΕ λειτουργούσε με δικά της κεφάλαια ένδειξη της καλής οικονομικής κατάστασης των μελών της.

Το 1948 ιδρύθηκε με πρωτοβουλία φιλοπρόοδων Αρδανιτών η Συνεργατική Εταιρεία Ελαιοπαραγωγών Αρδάνων Λτδ. Το 1949 η εταιρεία απέκτησε δικές της εγκαταστάσεις οι οποίες περιλάμβαναν τελευταίου τύπου αυτόματο ελαιουργείο, αλευρόμυλους σιταριού και κριθαριού και μικρότερους μύλους για την άλεση πλιγουριού και ροδιού. Οι αλευρόμυλοι εξυπηρετούσαν και τα γειτονικά χωριά Γεράνι, Φλαμούδι, Άγιο Ηλία, Τρίκωμο και Άγιο Ανδρόνικο. Το ελαιουργείο επισκέπτονταν παραγωγοί ελιών και από άλλα τριάντα χωριά της επαρχίας Αμμοχώστου.

Το 1971 ιδρύθηκε Συνεργατικό Παντοπωλείο ως Παράρτημα της ΣΠΕ Αρδάνων το οποίο και λειτούργησε μέχρι το 1974.

Διοίκηση και Υπηρεσίες:

Ενα από τα καφενεία του χωριού

Το χωριό διοικείτο από τον Πρόεδρο και τα μέλη της Χωρητικής Αρχής οι οποίοι διορίζονταν από την Κυβέρνηση. Τα άτομα αυτά ήταν περισσότερο γνωστά με το όνομα Μουχτάρης και Αζάδες τίτλοι οι οποίοι παρέμειναν από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας.

Τα Αρδανα διέθεταν όλες τις αναγκαίες υπηρεσίες όπως καφενεία, κουρεία, υποδηματοποιεία, επιπλοποιεία, κρεοπωλείο, σφαγείον, παντοπωλεία, ταχυδρομείο, τηλέφωνα. Κυβερνητικός Γιατρός επισκεπτόταν την κοινότητα μία φορά την εβδομάδα.

Το οδικό δίκτυο του χωριού ασφαλτώθηκε το 1962 ενώ ο δρόμος προς το Τρίκωμο και την Καντάρα ασφαλτώθηκε το 1946. Καθημερινά υπήρχαν λεωφορεία τα οποία μετέφεραν μαθητές και εργατοϋπαλλήλους προς το Τρίκωμο και την Αμμόχωστο. Καθημερινά διέρχονταν από το χωριό πολλοί ντόπιοι και τουρίστες οι οποίοι επισκέπτονταν το Κάστρο της Καντάρας και το ομώνυμο τουριστικό θέρετρο.

Το χωριό προμηθευόταν πόσιμο νερό από τις πηγές Καμάρι, Βάτου και Κορωνιάς. Στα παλιά χρόνια και πριν το νερό διασωληνωθεί στα σπίτια οι κάτοικοι προμηθεύονταν νερό με τις κούζες από τους λάκκους. Τα Αρδανα διέθεταν υδροφόρο στρώμα νερού το οποίο συνδέεται όπως έχουμε πει καιπιο πάνω τόσο με την ονομασία του χωριού όσο και με την ύπαρξη του στο συγκεκριμένο τόπο. Ο λάκκος που υπήρχε στην πλατεία του χωριoύ και ήτανγνωστός με τον όνομα “Γερόλακκος” εκσκάφτηκε από αρχαιοτάτων χρόνων. Τόση δε ήταν η γλυκύτητα και δροσιά του νερού του λάκκου αυτού που υπήρχε η ρήση “Εκείνος που θα πιει νερό που τον Γερόλακκο δεν φεύγει από τα Αρδανα”.