ΔΕΙΛΑ δειλά ο ορισμός «καινοτομίας» άρχισε να εμφανίζεται τα τελευταία χρόνια και στην Κύπρο. Πρόκειται για έναν ορισμό συχνά παρεξηγημένο λόγω της παραπομπής σε έρευνα και υψηλή τεχνολογία. Αντίθετα με όλα αυτά η καινοτομία σχετίζεται με ένα ευρύτερο φάσμα αντικειμένων/δραστηριοτήτων.
Με τον όρο καινοτομία νοείται η διαδικασία ανάπτυξης νέων ή βελτιωμένων προϊόντων και υπηρεσιών, διαδικασιών παραγωγής και μορφών οργάνωσης που συμβάλλουν στην εμπορική επιτυχία. H γραμμική προσέγγιση στην καινοτομία αντιλαμβάνεται τη διαδικασία αυτή ως μια μονοδιάστατη ροή από την επιστημονική έρευνα στις παραγωγικές και εμπορικές εφαρμογές. Η προσέγγιση της καινοτομίας ως συστήματος δίνει προτεραιότητα στην αλληλεξάρτηση των παραγόντων που συμμετέχουν στο συνολικό κύκλο της καινοτομίας. Η αλληλεξάρτηση βασίζεται στο γεγονός ότι οι επιχειρήσεις δεν καινοτομούν σχεδόν ποτέ σε απομόνωση, αλλά υπό συνθήκες λίγο ή πολύ αλληλεπίδρασης με άλλους οργανισμούς (π.χ. πανεπιστήμια, ερευνητικά κέντρα, εταιρείες και οργανισμούς μεταφοράς τεχνολογίας, σύμβουλους επιχειρήσεων, οργανισμούς ανάπτυξης τεχνικών δεξιοτήτων, χρηματοδοτικούς οργανισμούς, επιχειρηματικούς οργανισμούς, οργανισμούς παροχής εξειδικευμένων υπηρεσιών και υποδομών) μέσα από πολύπλοκες σχέσεις αμοιβαιότητας και ανατροφοδότησης.
Σήμερα υπάρχουν τουλάχιστον 10 τύποι καινοτομίας οι οποίοι σχετίζονται με το επιχειρηματικό μοντέλο, τη δικτύωση, τις διαδικασίες (βασικές και υποστηρικτικές), την αποδοτικότητα, τα συστήματα προϊόντος, τις υπηρεσίες εξυπηρέτησης, τα κανάλια διανομής, τις εμπορικές επωνυμίες και τις εμπειρίες πελατών.

Η χαμηλή απόδοση της καινοτομίας
Οι επιχειρήσεις στην Ευρώπη, στην Ιαπωνία και στις Ηνωμένες Πολιτείες κάνουν αγώνα στην προσπάθειά τους για βελτίωση των δεικτών απόδοσης στον τομέα της καινοτομίας. Παρά το γεγονός όμως ότι ξοδεύουν τεράστια ποσά στην Έρευνα & Ανάπτυξη επιδεικνύουν εξαιρετικά χαμηλά επίπεδα αποδοτικότητας στην καινοτομία. Σύμφωνα με πρόσφατες μετρήσεις προκύπτει ότι μέχρι και σε ποσοστό 96% όλων των νέων σχεδίων επένδυσης αποτυγχάνουν να ανταποκριθούν ή να ξεπεράσουν τους στόχους της απόδοσης επένδυσης/κεφαλαίων. Πρέπει όμως να σημειωθεί ότι αυτό δεν αποτελεί δικαιολογητικό για περιορισμό των δαπανών στην έρευνα.

Λανθασμένες αντιλήψεις
Τα λάθη που αφορούν τον τομέα της καινοτομίας διαφέρουν από κλάδο σε κλάδο, αλλά οι πιο συνήθεις αποτυχίες στην καινοτομία προέρχονται από επιχειρήσεις που συγχύζουν την Έρευνα και Ανάπτυξη με την Καινοτομία (η αυξημένη δαπάνη στην έρευνα και ανάπτυξη δεν αποτελεί εγγύηση ότι αυξάνονται αυτόματα και οι επιτυχίες στην καινοτομία) και το Μάρκετινγκ με την κατανόηση Καταναλωτικών Αναγκών για εντοπισμό αδιευκρίνιστων αναγκών των καταναλωτών. Συγχύζουν επίσης τον παραδοσιακό Σχεδιασμό με τις νέες Στρατηγικές Σχεδιασμού που διαθέτουν εργαλεία για σχεδιασμό προϊόντων που ανταποκρίνονται στο fashioning, στη νοερή απεικόνιση του μέλλοντος, και στην κατανόηση του καταναλωτικού συναισθήματος και τέλος, την Καινοτομία με την Τεχνολογία (η «Τεχνολογο-κεντρική» καινοτομία δημιουργεί προϊόντα με πολλαπλά χαρακτηριστικά που πολλές φορές μπορούν να εκνευρίζουν ή κουράζουν τους καταναλωτές. Η «Πελατο-κεντρική» καινοτομία δημιουργεί προϊόντα τα οποία ο κόσμος ποθεί).

Νέες προσεγγίσεις
Ο θλιβερός αυτός απολογισμός έχει οδηγήσει αρκετούς οργανισμούς στο εξωτερικό να επανεξετάσουν την όλη προσέγγισή τους στον τομέα της καινοτομίας και να εισαγάγουν νεωτεριστικές μεθοδολογικές προσεγγίσεις όπως είναι η διεύρυνση του επιχειρηματικού τους ορίζοντα (π.χ. σύνδεση με δίκτυα ερευνητικά και επιστημονικά στο εξωτερικό, εισαγωγή πραγματογνωμοσύνης καινοτομίας και σχεδιασμού, αποστέλλοντας υψηλόβαθμα στελέχη έξω για να ανιχνεύουν) και η αλλαγή της εταιρικής κουλτούρας με την εισαγωγή του θεσμού της καινοτομίας (π.χ. προσωπική στήριξη από τη Διεύθυνση στην ενίσχυση της καινοτομίας, προσλαμβάνοντας σχεδιαστές και διανέμοντάς τους σε διάφορα τμήματα εντός της επιχείρησης). Άλλες προσεγγίσεις είναι η αλλαγή της σύνθεσης της διευθυντικής ομάδας καθώς μόνο ορισμένα στελέχη έχουν εξειδικευμένη κατάρτιση στην καινοτομία (π.χ. προσλαμβάνοντας περισσότερους ανθρωπολόγους και κοινωνικούς ψυχολόγους και λιγότερους μηχανικούς), η αλλαγή των κινήτρων (εισάγοντας κίνητρα που να συνδέονται με νέες ιδέες και την ικανοποίηση των καταναλωτών), και τέλος αλλαγή της διαδικασίας καινοτομίας (η καινοτομία τη δεκαετία του '90 σήμαινε την ανάπτυξη νέων τεχνολογιών σε εργαστήρια, το σχεδιασμό ενός προϊόντος και την προώθηση στους πελάτες. Σήμερα, καινοτομία σημαίνει παρατήρηση/παρακολούθηση των καταναλωτών ώστε να ανακαλυφθεί τι επιζητούν και η ικανοποίησή τους μέσα από την ανταπόκριση των επιχειρήσεων με νέα προϊόντα).

Η καινοτομία στην Κύπρο
Η καινοτομία αποτελεί σήμερα το πλέον απαραίτητο συστατικό στοιχείο που επιτρέπει στις επιχειρήσεις να επιβιώσουν. Αυτό καθίσταται ιδιαίτερα επιτακτικό στην περίπτωση της Κύπρου. Το μικρό μέγεθος των επιχειρήσεων, το ψηλό κόστος παραγωγής και ο ανταγωνισμός από τα εισαγόμενα προϊόντα καθιστούν τη βιωσιμότητα των επιχειρήσεων αβέβαιη. Ο προσανατολισμός προς την καινοτομία και την ανάπτυξη νέων προϊόντων, και ιδιαίτερα προϊόντων ψηλής προστιθέμενης αξίας είτε εντάσεως εργασίας ή γνώσεως/τεχνολογίας, φαίνεται να είναι η μοναδική διέξοδος για την επιβίωση των κυπριακών επιχειρήσεων καθώς θα μπορούν πλέον να χρεώνουν τα προϊόντα τους σε ανταμειπτικές τιμές.
Ο συνοπτικός δείκτης καινοτομίας για την Κύπρο το 2004 ανερχόταν στο 0,17, ενώ ο αντίστοιχος μέσος όρος της Ευρωπαϊκής Ένωσης ήταν 0,33 γεγονός που υποδεικνύει το μακρύ δρόμο που έχουμε να διανύσουμε στον τομέα αυτό. Το κράτος προβαίνει σε μια σειρά από μέτρα για να αντιμετωπισθούν οι προκλήσεις αναφορικά με την καινοτομία, όπως είναι το Σχέδιο Δράσης της Περιφερειακής Στρατηγικής Καινοτομίας στην Κύπρο και το Εθνικό Στρατηγικό Σχέδιο για τη Λισαβόνα, αλλά θα πρέπει ταυτόχρονα και οι επιχειρηματίες να προχωρήσουν με δικές τους ενέργειες προς αυτή την κατεύθυνση της εισαγωγής διαδικασιών που θα ενθαρρύνουν την ανάπτυξη καινοτομίας στις επιχειρήσεις τους.


Πηγές:
1. Κομνηνός Νίκος, Λ. Κυργιαφίνη και Ε. Σεφερζή, «Τεχνολογίες Ανάπτυξης Καινοτομίας σε περιφέρειες και συμπλέγματα παραγωγής» Gutenberg, Αθήνα 2001.
2. Υπουργείο Οικονομικών, «Εθνικό Πρόγραμμα Δράσης για τη Στρατηγική της Λισαβόνας», Οκτώβριος 2005.
3. Business week «Special Report - A creative corporation Toolbox», 1η Αυγούστου, 2005.