|
|
|||||||||||
|
 |
 |
| Kıbrıs- Avrupa Birliği
İlişkileri: Kısa bir tarihçe
Kıbrıs’ın, eski adı Avrupa Ekonomik Topluluğu olan Avrupa Birliği ile ilişkileri, 1972 yılında imzalanan Ortaklık Anlaşmasıyla başlayarak 1987’de Gümrük Birliği Protokolü ile devam etti. 1993 yılında ise, Kıbrıs’ın 1990’da yapmış olduğu tam üyelik başvurusu hakkında Avrupa Birliği (A.B) Komisyonunun olumlu hükmü çıktı. Mart 1998’de ise tam üyelik görüşmelerine başlandı. Gittikçe daha da sık olan A.B-Kıbrıs ilişkileri, bütün aşamaların başarılı uygulanmasıyla sürdürüldü. Anlaşmaların uygulanmasıyla yok denecek kadar az teknik ya da ticari sorunların meydana çıktığı göze çarpmaktadır. A.B ile imzalanan bütün anlaşmaların özelliklerinden biri, bunlardan Kıbrıs halkının tümünün faydalanması gerektiği ortak arzumuzdur. Bütün zorluklara rağmen, ticaret alanındaki yararların yanı sıra , geçmişte Mali Protokoller tarafından verilen yardım ile başlayan Lefkoşa’nın kanalizasyon sistemi, Lefkoşa Ana Planı, elektrik ve su projeleri, A.B-Kıbrıs işbirliği çerçevesi içerisinde tamamlanmıştır. A.B ile sık ilişkilerimiz, Ortaklık Anlaşması ve özellikle 1 Ocak 1998’de tamamlanmış olan A.B-Kıbrıs Gümrük Birliğinin ilk aşamasının sona ermesi esasında gelişmiştir. Kıbrıs- A.B ilişkilerinin kısa bir tarihçesi aşağıda verilmektedir:
1973 yılından itibaren Kıbrıs, Avrupa Birliğine iki aşamada gerçekleşecek bir Gümrük Birliği öngören Ortaklık Anlaşması ile bağlanmıştır. Sözü geçen Anlaşma, adanın tüm halkına yarayacak olan ticari, iktisadi ve teknik alanlarda düzenlemeler içermektedir. İlk aşamada, sanayi ve tarım ürünlerine uygulanan gümrük vergilerinin indirilmesi öngörülmektedir. 1997 yılının Haziran ayında sona ermesi beklenen bu aşamanın süresi, 1987’nin sonuna kadar uzattırılmıştır. Süre dolunca da bütün amaçlar gerçekleştirilmişti. Anlaşmanın ikinci kademesine geçişle ilgili Protokol, 1 Ocak 1988’de yürürlüğe girmiştir. Protokol, Gümrük Birliğinin yine de iki aşamada tamamlanmasını ön- görmektedir. 1988’den 1997 yılına kadar sürecek olan birinci aşamanın temel ilkeleri şunlardır: a) Kıbrıs tarafından (petrol ürünleri ve 15 hassas ürün kategorisi hariç) sanayi ürünleri ve Anlaşmanın öngördüğü diğer 43 tarım ürünündeki gümrük vergileri ve miktar kısıtlamalarının azaltılması. b) Kıbrıs’ın Birliğin Ortak Gümrük Tarifesini benimsemesi. c) Rekabet ve devlet yardımları ile ilgili tamamlayıcı politikaların uyumlaştırılması ve yasaların yaklaştırılması. İkinci kademe ise, 1998’den başlayıp süresi 2002 ya da 2003 yılında dolmuş sayılacaktır. Sonu A.B- Kıbrıs Ortaklık Konseyi tarafından belirlenecek bu kademe, endüstri ve tarım ürünlerinin serbest ve kısıtlamasız hareketini ve gümrük birliğinin tamamlanması için gereken tamamlayıcı politikaların adapte olmasını öngörmektedir. Ne var ki, Mart 1998’de başlamış olan üyelik görüşmeleri göz önünde tutularak Gümrük Birliğinin ikinci aşamasına ilişkin görüşmeler, pratik sebepler yüzünden, ertelenmiştir.
Ülkenin altyapısını güçlendirmeye çalışarak Avrupa Birliği, 1979- 1998 döneminde ekonomik ve teknik nitelikte dört mali protokol imzalama yoluyla yardımda bulunmuştur. İlk üç mali protokol kapsamında Kıbrıs, toplam 136 milyon ECU almıştır. 92’sini Avrupa Yatırım Bankası (A.Y.B) faizsiz kredi olarak vermiştir. Diğer 44 milyonu ise bağış, kredi ve ‘risk sermayeleri’ biçiminde Birliğin bütçesinden alınmıştır. Toplam 74 milyon ECU tutarındaki dördüncü mali protokol, 1995 yılında imzalanıp Birliğin bütçesinden 24 milyonluk bağış ve Avrupa Yatırım Bankasından 50 milyonluk krediden ibarettir. İlk iki mali protokol çerçevesinde verilen bağış ve kredilerin hepsi, mümkün olduğu kadar, bütün Kıbrıs halkının iktisadi altyapısına yaramaya kullanılmıştır. Yardım, Lefkoşa Kanalizasyon Sistemi, bölünmüş Lefkoşa eski kentin iki tarafında bulunan Ledra ve Onasagoras sokakları ve Girne Caddesinin yayalaştırılması, Güney su kanalları ile atık su kazandırma projesi ve Dekelia bölgesindeki elektrik santralinde iki güç ünitesinin kurulması gibi projelerin finanse edilmesine harcanmıştır. Üçüncü protokol Kıbrıs ekonomisinin Birlik ile bütünleşmede yaşanan geçiş dönemini hızlandırmak, özellikle küçük ve orta ölçekli sanayi işletmeleri, turizm ve imalat sanayinin gelişimi ve Adada Avrupa Enstitüsünün kurulması için kullanılmıştır. Dördüncü protokolün amaçları şöyle sıralanabilir:
Bu protokol çerçevesinde toplam 24 milyon ECU bağışlanmıştır. Beşi, iki toplumlu yada Kıbrıs Türk toplumunu faydalandıran, Adanın birliğine katkıda bulunan ve tüm Adanın gelişmesine nasip olan projelere ayrılmıştır. On iki milyon ECU ise, Kıbrıs sorununun etraflı çözümüne hedeflenen girişimlere verilmiştir. Dördüncü mali protokolün süresi, 31 Aralık 1999 tarihine kadar uzattırılmıştır. Ayrıca, mali protokollerin çerçevesi dışında, Avrupa Yatırım Bankası, Limasol-Amathus bölgesinin kanalizasyon ve akaçlama şebekesinin geliştirilmesi amacıyla ve projenin 1999 yılına kadar tamamlanması üzere sözü geçen belediyelere 10 milyon ECU kredi vermeyi kararlaştırmıştır.
4. Üyelik başvurusu ve A.B Konseyinin görüşü 4 Temmuz 1990 tarihinde Kıbrıs Cumhuriyetinin A.E.T üyesi olmak için yaptığı başvuru Konseyin o zamanki başkanı İtalya Dış İşleri Bakanına sunulmuştur. 17 Eylül 1990 tarihinde Konsey, başvuruyu kabul edip Komisyon tarafından görüşülmesi için göndermiştir. 30 Haziran 1993 tarihinde çıkan ve aynı yılın 17 Ekiminde Konsey tarafından onaylanan görüşünde Komisyon, Kıbrıs’ı üyeliğe uygun saymıştır. Bunun yanı sıra, siyasi sorununun çözülmesinde ilerleme beklentisiyle, Topluluğun Adanın tam üyeliğiyle sonuçlanacak bir sürece başlatmasına hazır olduğunu doğrulamıştır. Komisyonun Kıbrıs’ın başvurusu ile ilgili görüşünün son bölümünde şunlar açıklanmaktadır:
Haziran 1994’te Corfu adasında ve aynı yılın Aralık ayında Essen’de meydana gelen Avrupa Konseyleri, A.B’nin gelecekteki genişleme turunda Kıbrıs ve Malta’nın dahil edileceklerini doğrulamıştır.
5. A.B. Konseyi üyelik konusunda razı A.B Bakanlar Konseyi, Avrupa Birliği Kıbrıs Gözlemcisinin 6 Mart 1995 tarihli raporunu değerlendirdikten sonra görüşmelerin, Komisyonun önerileri temelinde, Hükümetlerarası Konferansın bitiminden altı ay sonra Konferansın sonuçlarını da dikkate alarak başlatılacağını kararlaştırmıştır. Bunun yanı sıra Bakanlar Konseyi, Kıbrıs’ın A.B’ ye üyeliğinin Adadaki her iki topluma da güvenlik ve refah getirmesi gerektiğini kabul etmiştir. Hele Adanın kuzey kısmının ekonomik seviyesi yükseltilerek, diğer kısmının ekonomik düzeyine ulaştırılması ve özellikle Türk Toplumu için büyüme ve istihdam durumunun geliştirilmesi sağlanmalıdır. Konsey, Kıbrıs Türk Toplumunun A.B üyeliğinin avantajlarını net bir şekilde kavraması ve endişelerinin yatıştırılması gerektiğini ifade etmiştir. Bu bağlamda Konsey, Komisyonu Kıbrıs hükümetine danışarak Kıbrıs Türk toplumuyla gerekli ilişkilerin kurulmasını organize etmekle görevlendirmiştir. A.B- Kıbrıs Ortaklık Konseyi, 12 Haziran 1995 tarihli ortak kararında iki taraf arasında ve üyeliğe hazırlanmada belli bazı stratejik konularda planlı bir diyalogun oluşturulmasını öngörmüştür. Karar, Kıbrıs yönetimini acquis communautaire’e yakınlaştırmak ve Kıbrıs’ın çeşitli Topluluk programlarına katılımını sağlamak gibi, üyelik öncesi uygulanacak stratejik ve bazı spesifik noktaları içermekteydi. Kıbrıs’ın katılımının öngörüldüğü bazı programlar şunlardır:
Ortaklık Konseyi, Kıbrıs’ın A.B üyeliğinden Ada topluluklarının ikisinin de faydalanması ve üyeliğin Adadaki barış ile uzlaşmaya katkı yapması amacı konusunda kararlaştırmıştır.
Birlik, 17 Temmuz 1995’te planlı bir diyalogun gerekli düzenlemeleri kabul etmiştir. Bu düzenlemeler, Devlet ve ya Hükümet Başkanlarının A.B toplantılarını, Bakanlar düzeyindeki toplantıları, siyasi yönetici ve uzmanları aynı zamanda Birlik deklarasyonlarına uygun, Birliğin ortak eylemlerinin uygulanması gibi yöntemleri içermektedir. O zamandan beri, gerek Kıbrıs’ta gerek A.B Üye Devletlerinde onlarca planlı diyalog görüşmesi meydana gelmiştir. Bu görüşmelerin konuları, İç işleri, Adalet, İç Piyasası, Çevre, Ulaştırma, Eğitim ve Kültür, Araştırma ve Gelişme, Ekonomi ve Devlet Hazinesi, Sağlık ve Sosyal İşleri ve politika ile ilgili olmuştur. Zirve toplantıları aralarında ise, Kıbrıs Cumhurbaşkanı çok sayıda Avrupa Konseyi brifinglerinde hazır bulunmuştur. Planlı diyalog görüşmeleri, tarafların fikir alış verişinde bulundukları son derece önemli bir forum vazifesini görmüştür. Ayrıca görüşmeler boyunca, Kıbrıs’ın Birliğe üyeliğine yönelik yasama sistemini, politikalarını ve uygulamalarını A.B’ninkine uydurması ile ilgili yaptığı ilerlemeyi titizlikle ele alınmıştır. Bu arada Birlik, Cannes, Madrid ve Florence Zirve Toplantılarında Kıbrıs ile üyelik görüşmelerinin Hükümetlerarası Konferansın bitiminden altı ay sonra başlayacağını defalarca doğrulamıştır. Bunun yanı sıra Konseyin Başkanlığı, Adadaki gelişmeleri ve Birleşmiş Milletlerin Kıbrıs sorununun siyasi yoluyla halledilmesi hususunda harcadığı çabaları takip etmek vazifesiyle yüklendirilen bir temsilci atamıştır.
7. Hükümetlerarası Konferans Bitiyor 27 Haziran 1997’de, Doğu ve Orta Avrupa Ülkeleri, Kıbrıs ve Türkiye Hükümet Başkanları, Hollanda Başbakanı Kok, Dış İşleri Bakanı Van Mierlo Komisyon Başkanı Santer ve Komisyon üyesi Van de Broek tarafından Hükümetlerarası Konferansı resmen noktalayan Amsterdam’daki Avrupa Zirve Toplantısının sonuçları hakkında bilgi almıştır. Konsey ve Komisyon, önemli derecede iyileştirilen alanların çevresini çizip genişlemeye ait kurum anlaşmalarını açıklayarak varılan Antlaşma hakkında geniş ayrıntılar vermişlerdir.
8. Geriye doğru sayma başlıyor Üç hafta sonra (16 Temmuzda) başlayan ve Konseyin A.B’nin gelecekteki gelişmesine ilişkin Avrupa Parlamentosuna tebliği teşkil eden 2000 Gündeminde Komisyon, Kıbrıs ile ilgili kararın çıktığından beri mevcut olan durumu bir daha değerlendirmiştir. Değerlendirmenin sonucu ise, üyelik görüşmelerinin planlandığı gibi başlayacağıydı. 2000 Gündemi, Birleşik Milletlerin ilgili kararlarına uyarınca, Birliğin Kıbrıs probleminin haklı ve kalıcı çözümü doğrultusunda olumlu katkıda bulunmasında kararlı olduğunu yeniden tekrarlamıştır. Bu amaçla Konsey, Kıbrıs sorununun siyasi çözümüne yönelik çabaları izleyerek Birliğe rapor veren ve A.B Başkanlığınca atanan özel temsilcinin vazifesini tekrar yenilemiştir. 2000 Gündemine göre Birlik, tarafların mutabık olacakları müessese düzenlemelerine müdahale edemez. Ne var ki, bu düzenlemelerin ‘acquis communautaire’e uymasını tavsiye etmeye hazır olmaktadır. Aynı zamanda, üyelik perspektifinin kendisinden bu yöne teşvik edebileceğini duyduğunu ifade etmiştir. Kıbrıs’ın üyelik müzakerelerine ilişkin zaman planlaması, görüşmelerin siyasi sorununun çözümünden önce başlayabileceği anlamına gelmiştir. Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri tarafından ifade edilen görüşe göre, görüşmelerin başlamasıyla ilgili karar, Kıbrıs sorununun siyasi çözümünün bulunmasını kolaylaştıran olumlu bir gelişmedir. Birlik, Genel Sekreterin sözü geçen görüşünü paylaşmaktadır. Komisyon, 1997’de taraflar arasında yeterli ilerleme olup Türk toplumunun temsilcileri üyelik sürecine katıldığı taktirde görüşmelerin kolaylaştırılacağı kanaatinde olmuştur. Ayrıca, siyasi bir anlaşmanın üyelik görüşmelerinin daha çabuk sonuçlandırılmasına izin vereceğine inanmaktadır. Aslında 2000 Gündemi, üyelik görüşmeleri başlamadan önce ilerleme sağlanamadığı takdirde, görüşmelerin Uluslararası Hukukun tanıdığı tek yetkili makam olan Kıbrıs Cumhuriyeti Hükümetiyle başlayacağını net bir biçimde ortaya koymuştur. Komiser, tarafların üyelik görüşmelerinden önce siyasi bir anlaşma için mevcut olan fırsattan istifade etmelerini teşvik etmiştir. Aynı zamanda, Komisyonun Kıbrıs Türklerine A.B üyeliğinin avantajlarını bildirmesine hedefleyen iki toplumlu eylem ve projelerine devam edileceğini söz vermiştir.
9. Üyelik görüşmelerinin başlangıcı 2000 Gündeminde dahil edilen önerilerin temelinde ve Hükümetlerarası Konferansın başarılı sonuçlandırılmasını göz önünde tutarak, Lüksemburg’da meydana gelen Aralık 1997 Avrupa Konseyi, 30 Mart 1998 tarihinde üyelik başvurusu yapmış olan on Orta ve Doğu Avrupa ülkesi (O.D.A) ve Kıbrıs ile görüşmelere başlayarak kapsamlı bir genişleme sürecine girmeyi kararlaştırmıştır. Süreç, Orta ve Doğu Avrupa’daki başvuru yapan ülkeler için değerini yükseltilen bir üyelik öncesi strateji ve özel yardım öngörmüştür. Aynı zamanda da Kıbrıs için de özel bir üyelik öncesi strateji öngörülmüştür. Sözü geçen strateji şu ilkelerden ibaret:
Ayrıca Lüksemburg’da meydana gelen Avrupa Konseyi, Komisyonunun Kıbrıs, Macaristan, Polonya, Estonya ve Çek Cumhuriyetiyle üyelik görüşmelerine başlamak amacıyla 1998 yılının ilkbaharında ikitaraflı hükümetlerarası konferanslar düzenlemesiyle ilgili teklifini kabul etmiştir. 12 Mart 1998’de Cumhurbaşkanı Klerides, Avrupa Konseyi Başkanlığına Kıbrıs Türklerinin Kıbrıs- A.B üyelik görüşmelerini yürüten grubuna tam üye sıfatıyla katılacak olan kendi temsilcilerini atamalarını resmen teklif etmiştir. Hâlâ geri çekilmeyen bu teklif, Kıbrıs Türk tarafının görüşmelere katılmasına bir davet olarak masada olup bekleyekalmaktadır. Kıbrıs-A.B üyelik görüşmeleri, 31 Mart 1998’de başlamıştır. Açılış konuşmasında yaptığı açıklamalarda Bakanlar Konseyi Başkanı İngiltere Dış İşleri Bakanı Robin Cook, Kıbrıs ile üyelik görüşmelerinin başlamasından memnuniyetini ifade ederek görüşmelerin hızlı bir biçimde ilerleyeceklerine ümit ettiğini söylemiştir. Bakanlar Konseyi Başkanı şunları vurgulamıştır: « Kıbrıs’ın A.B üyeliğinden, Türk toplumu dahil olmak üzere, Adanın bütün toplumları faydalanmalıdır. Bununla beraber üyelik, Adadaki barış ve uzlaşma olmasına yardım edecektir. Avrupa Birliği, Kıbrıs Türk tarafının temsilcilerinin Adanın A.B üyelik şartlarını görüşen gruba katılmalarıyla ilgili öneriyi memnuniyetle karşılamaktadır. Birlik, Kıbrıs Türk toplumunun şimdiye kadar bu teklife vermiş olduğu olumsuz cevabı yüzünden üzüntüsünü ifade etmektedir. Bundan başka, Lüksemburg’daki Avrupa Konseyi sonuçları uyarınca Birlik, Kıbrıs Türklerinin üyelik görüşmelerine iştirak etmelerine verdiği önemi bir daha tekrarlamaktadır. Başkanlık ve Komisyon, gereken temaslara devam edecektir.» 3 Nisan 1998’de başlayan üyelik görüşmelerinin birinci aşaması, daha kolay baş vurabilmek için otuz bir bölüme ayrılan acquis communautaire’in analitik olarak ele alınması içermektedir. Adı acquis screening olan bu aşama sırasında Avrupa Komisyonu, belli bir alandaki acquis’i sunup açıklamaktadır. Aynı zamanda baş vuru yapan ülke, sözü geçen alandaki kendi siyasetini de sunup iki politika karşılaştıklarından sonra uyum sağlanmaya gerekli hukuk ya da başka türlü değişiklikler tespit edilmektedir. Acquis screening’in 1999 yılının sonlarına kadar tamamlanmış olması beklenmektedir. Bu arada, acquis’in bazı kısımlarında özlü görüşmelerin başlanması beklenmektedir. 15 ile 16 Haziran Cardiff kentinde meydana gelen toplantısında Avrupa Konseyi, 31 Mart 1998 tarihinde Kıbrıs, Macaristan, Polonya, Estonya, Çek Cumhuriyeti ve Slovenya ile üyelik görüşmeleri başladıktan sonra yedi konuyla ilgili screening icraatları tamamlanmış olduğunu kaydetmiştir. Bunun yanı sıra, Cardiff’deki Avrupa Konseyi, Birliğin öncelik verdiği konunun, genişleme sürecinin Lüksemburg’daki Avrupa Konseyi kararlarında belirlenen ülkelerle devam etmesi olduğunu ifade etmiştir. Sözü geçen ülkeler, bu kararların çerçevesinde etkin biçimde üyeliklerinin peşine düşüp, Copenhagen kriterleri dahil olmak üzere, üyelik yükümlülüklerini üstüne almak yönüne ilerleyebilirler. Aralık 1998’de Viyana’da toplanan Avrupa Konseyi, üyelik sürecini yeniden ele alarak Kıbrıs, Macaristan, Polonya, Estonya, Çek Cumhuriyeti ve Slovenya ile yapılmış olan altı Konferansın özlü görüşmelere girip ilk somut sonuçlara varmış olduklarını memnuniyetle kaydetmiştir. Kıbrıs’ın A.B’ye üyelik sürecinin ayrıntıları aşağıdaki metinlerde mevcuttur. |
|
